คนฑา

ชื่อสมุนไพร
คนทา
ชื่ออื่น
กะลันทา โกทา ขี้ตำตา จี้ สีเตาะ ไม้สีฟัน สีฟัน สีฟันคนตาย สีฟันคนทา หนามจี้
ชื่อวิทยาศาสตร์
Harrisonia perforata (Blanco) Merr.
ชื่อวงศ์
Rutaceae
สรรพคุณ
- ตำรายาไทย ราก รสขมเฝื่อน แก้ไข้เหนือ ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ตักศิลา แก้ไข้เส้น กระทุ้งพิษ ไข้หัว แก้ไข้ทุกชนิดแก้บวม บวมพอง สมานบาดแผล แก้บิด แก้ท้องร่วง แก้ตาเจ็บ แก้ปวดเมื่อย แก้ร้อนในกระหายน้ำ รักษาลำไส้ ขับลม ขับโลหิต แก้น้ำเหลืองสีย
- เปลือกราก แก้ไข้ แก้ท้องร่วง แก้บิด รักษาโรคลำไส้ รากเป็นส่วนประกอบหลักในตำรับยาแก้ไข้เบญจโลกวิเชียร
- รากอ่อนและต้น แก้ท้องร่วง แก้บิด
- ต้น แก้บิด แก้ท้องร่วง กระทุ้งไข้ แก้พิษไข้กาฬ แก้ร้อนในกระหายน้ำ
- ทั้งต้น รสขมเฝื่อน แก้ไข้ได้ทุกชนิด แก้ร้อนใน แก้กระหายน้ำ แก้บิด ท้องเสีย
- กิ่งก้าน รสขมเฝื่อน ทุบกิ่งก้านทำเป็นแปรงใช้สีฟัน รักษาฟัน
- เปลือกต้น แก้บิด แก้ท้องร่วง รักษาลำไส้ ต้มแล้วเคี่ยวเอาน้ำพ่นตาสัตว์แก้เจ็บตา
- ใบ มีรสขม แก้ปวด
- ดอก แก้พิษแตนต่อย
- ผล รสขมฝาด ทาฟันทำให้ฟันมีสีดำ แก้ปวดฟัน
บัญชียาจากสมุนไพร
ที่มีการใช้ตามองค์ความรู้ดั้งเดิม ตามประกาศคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแห่งชาติ ในบัญชียาหลักแห่งชาติ ระบุการใช้คนทาในตำรับ “ยาห้าราก” มีส่วนประกอบของรากคนทาร่วมกับสมุนไพรชนิดอื่นๆ ในตำรับ มีสรรพคุณบรรเทาอาการไข้
การศึกษาทางเภสัชวิทยา
ฤทธิ์ต้านเชื้อ HIV-1
ทดสอบฤทธิ์โดยใช้สารสกัดน้ำ และ ethanol ของเนื้อไม้คนทา เพื่อหาฤทธิ์ต้านเอนไซม์ HIV-1 integrase (IN) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่เป็นเป้าหมายในการค้นหายาต้านโรคเอดส์ เอนไซม์นี้ทำหน้าที่ในการนำ DNA ของไวรัสเข้าไปยังโครโมโซมของโฮสต์ การทดสอบโดยใช้วิธี multiplate integration พบว่าสารสกัดน้ำให้ผลยับยั้งการทำงานของ HIV-1 integrase ได้ดีมาก โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 2.3 µg/ml ซึ่งยับยั้งได้มากกว่าสารมาตรฐาน suramin ซึ่งมีค่า IC50 เท่ากับ 3.4 µg/ml ส่วนสารสกัด ethanol มีค่า IC50 มากกว่า 100 µg/ml ดังนั้นจึงอาจนำสารสกัดน้ำไปพัฒนาเพื่อเป็นสารจากธรรมชาติในการต้านเชื้อ HIV ได้ต่อไปในอนาคต
ฤทธิ์ต้านการอักเสบ
ศึกษาฤทธิ์ต้านการอักเสบของสารสกัดเอทานอลจากรากคนทา แบ่งเป็นการทดสอบในสัตว์ทดลองและทดสอบในหลอดทดลอง การศึกษาในสัตว์ทดลอง ทำการศึกษาฤทธิ์ลดการบวมเฉียบพลันที่อุ้งเท้าหนูขาว หลังจากฉีด carrageenan ที่เวลา 1, 2, 3, 4, 5 และ 6 ชั่วโมง โดยใช้หนูเพศผู้สายพันธุ์วิสตาร์ ให้สารสกัดคนทาในขนาด 5-400 mg/kg เปรียบเทียบกับยามาตรฐาน indomethacin 5 mg/kg การทดสอบในหลอดทดลอง ดูผลการแสดงออกของ mRNA expression ของสารที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการอักเสบ ได้แก่ TNF- α, IL-6 และ IL-1β ศึกษาในเซลล์แมคโครฟาจ J774A.1 ของหนู ที่ถูกเหนี่ยวนำการอักเสบด้วย Lipopolysaccharide (LPS) โดยให้สารสกัดจากรากคนทาในขนาด12.5-50 μg/ml วิเคราะห์ผลด้วยเครื่อง real-time RT-PCR ผลการทดสอบพบว่าสารสกัดขนาด 50, 100,200 และ 400 mg/kg สามารถลดการอักเสบได้ที่เวลา 2 ชม. หลังฉีดคาราจีแนน โดยลดการบวมที่อุ้งเท้าหนูได้ 28.49, 31.18, 47.85 และ 65.05% ตามลำดับ เมื่อเปรียบเทียบกับยามาตรฐาน Indomethacin ขนาด 5 mg/kg ลดการบวมได้ 37.10% และผลลดการแสดงออกของ mRNA ของสารในกระบวนการอักเสบ หรือ proinflammatory cytokines พบว่าสารสกัดขนาด 50 μg/ml สามารถยับยั้ง TNF-α และ IL-1β ได้เท่ากับ 49.83±3.77 และ 47.27±3.77% ตามลำดับ แต่การยับยั้ง IL-6 จะใช้สารสกัดขนาด 12.5 และ 25 μg/mlยับยั้งได้ 43.93±5.65% เมื่อเปรียบเทียบกับสารมาตรฐาน dexamethasone ขนาด 10 μM ยับยั้ง TNF-α, IL-1β และ IL-6 mRNA expression ได้เท่ากับ 30.06±4.09%, 77.96±2.09% และ 89.44±0.54% ตามลำดับ จึงสรุปได้ว่าสารสกัดเอทานอลจากรากคนทามีฤทธิ์ต้านการอักเสบ โดยลดการแสดงออกของไซโตคายน์ที่เกี่ยวข้องกับการอักเสบ (Somsil, et al., 2012)
สารบริสุทธิ์ที่แยกได้จากผลและรากคนทา คือ harperfolide ออกฤทธิ์แรงในการต้านการอักเสบในหลอดทดลอง โดยยับยั้งการสร้าง nitric oxide (NO) เมื่อทดสอบโดยใช้เซลล์แมคโครฟาจของหนูที่ถูกกระตุ้นการอักเสบด้วย LPS โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 6.51±2.10 µM โดยมีผลลดการแสดงออกของ iNOS protein ที่ทำหน้าที่สร้างสารในกระบวนการอักเสบ คือไนตริกออกไซด์ โดยเปรียบเทียบกับสารมาตรฐาน indomethacin ค่า IC50 เท่ากับ 28.42±3.51 µM (Choodej, et al., 2013)
สารสกัดรากคนทาด้วยเอทานอลมีฤทธิ์ยับยั้งการสร้าง nitric oxide (NO) ในหลอดทดลอง ทำการทดสอบโดยใช้ LPS กระตุ้นให้เกิดการอักเสบในเซลล์แมคโครฟาจของหนู โดยสารสกัดขนาด 50 μg/ml ยับยั้งการสร้าง NO โดยมีค่า IC50 เท่ากับ 23.14 μg/ml ออกฤทธิ์ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone ผลการทดสอบสารสกัดจากรากคนทาในการลดการแสดงออกของ mRNA ของเอนไซม์ cyclooxygenase-2 (COX-2) ซึ่ง COX-2 เป็นเอนไซม์ที่ใช้ในการสร้าง prostaglandin ในกระบวนการอักเสบ พบว่าสารสกัดที่ความเข้มข้น 50 μg/ml ลดการแสดงออกของ COX-2 ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone (10 µM) และสารสกัดที่ความเข้มข้น 25 และ 50 μg/ml ลดการแสดงออกของ iNOS ได้ดีกว่าสารมาตรฐาน dexamethasone (10 µM) โดยสรุปสารสกัดรากคนทาด้วยเอทานอลมีผลลดการอักเสบ และลดไข้ได้ เนื่องจากสามารถยับยั้ง iNOS และ COX-2 ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ใช้ในการสร้างสารที่ทำให้เกิดการอักเสบและเกิดไข้ ได้แก่ NO และ PGE2 ตามลำดับ (Somsill, et al., 2010)
ที่มา :
ฐานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
https://apps.phar.ubu.ac.th/phargarden/main.php?action=viewpage&pid=312