โบราณสถานตุมปัง

    โบราณสถานตุมปัง ชาวบ้านเชื่อว่าเป็นวัด หรือเทวสถานร้าง จึงเรียกชื่อว่า “วัดตุมปัง” หรือ  “เทวสถานตุมปัง” แตกต่างกันไป แต่เดิมในบริเวณโบราณสถานมีเนินดิน ๓ เนิน บนยอดเนินมีฐาน และท่อนล่างของรูปเคารพตั้งอยู่ชาวบ้านเรียกกันว่าทวดตุมปัง เป็นที่นับถือของชาวบ้านในย่านนี้ คำว่า “ตุมปัง” นั้น เพี้ยนมาจากภาษายาวีว่า “ตุมปัส” ความหมายเดิมคือ ที่อยู่ ที่อาศัย ซึ่งที่ผ่านมาได้มีการดำเนินการศึกษาทางโบราณคดี ณ โบราณสถานแห่งนี้ ดังนี้ 

    พ.ศ. ๒๕๔๕ – ๒๕๔๖ สำนักงานโบราณคดี และพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ ๑๑ นครศรีธรรมราช ดำเนินการขุดค้น ขุดแต่งทางโบราณคดี พบอาคารโบราณสถานจำนวน ๔ หลัง แนวกำแพงแก้ว ซุ้มประตูทางเข้า สระน้ำ ๒ สระ และโบราณวัตถุจำนวนหนึ่ง ซึ่งอาคารที่พบมีอิฐเป็นวัสดุหลักในการก่อสร้าง บริเวณอาคารโบราณสถานหมายเลข ๑ ได้พบชิ้นส่วนประติมากรรมหินทรายส่วนลำตัว และแขน โดยต่อมาได้ขุดค้นพบส่วนเศียรของประติมากรรมบริเวณอาคารโบราณสถานหมายเลข ๓ ชิ้นส่วนทั้งหมดสามารถต่อกันได้พอดี สันนิษฐานว่าเป็นรูปพระโพธิสัตว์ ซึ่งทำให้ทราบว่าศาสนสถานแห่งนี้เป็นศาสนสถานในศาสนาพุทธนิกายมหายาน นอกจากนี้ในการขุดแต่งยังพบเครื่องถ้วยจีนจำนวนหลายชิ้น เช่น ชามเคลือบเขียวสลักด้านนอกเป็นลายกลีบบัว สมัยราชวงศ์ซุ่งตอนใต้ อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๘ เครื่องถ้วยเคลือบเขียว และกระปุกเคลือบเขียว สมัยราชวงศ์หยวน อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๑๙ คณฑีเคลือบเขียว และสีเหลือง ทำลวดลาย พรรณพฤกษาพิมพ์นูน สมัยราชวงศ์หมิง อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๒๑ ถ้วยขนาดเล็กเคลือบขาว สมัยราชวงศ์ชิง อายุราวพุทธศตวรรษที่ ๒๓ เป็นต้น 

    พ.ศ. ๒๕๕๑ สำนักศิลปากรที่ ๑๔ นครศรีธรรมราช ดำเนินการขุดค้นทางโบราณคดีบริเวณพื้นที่สระน้ำโบราณในโบราณสถานตุมปัง จำนวน ๓ หลุม โดยผลจากการขุดค้นพบว่าสระน้ำโบราณ ๑ น่าจะมีท้องสระเดิมอยู่ในระดับความลึก ๒๐ เซนติเมตร จากผิวดินในปัจจุบัน และแต่เดิมก่อนการขุดสระอาจมีเนินดินขนาดเล็กอยู่ทางด้านทิศเหนือของสระ ซึ่งต่อมามีการปรับพื้นที่บริเวณดังกล่าวให้กลายเป็นขอบของสระน้ำไปในที่สุด ส่วนพื้นที่ซึ่งเป็นคันดินระหว่างสระน้ำทั้งสองน่าจะเกิดจากการขุดดินจากท้องสระทั้งสองมากองไว้เป็นคัน ซึ่งสามารถใช้ประโยชน์เป็นขอบของสระทั้งสอง และอาจใช้เป็นทางเดินสำหรับเข้าออกสู่ประตูทางเข้าด้านทิศตะวันออกของกลุ่มโบราณสถานด้วย 

    พ.ศ. ๒๕๖๑ สำนักศิลปากรที่ ๑๒ นครศรีธรรมราช ร่วมกับอาศรมวัฒนธรรมวลัยลักษณ์ มหาวิทยาลัยวลัยลักษณ์ ดำเนินการขุดตรวจโบราณสถานตุมปัง ตำบลไทยบุรี อำเภอท่าศาลา จังหวัดนครศรีธรรมราช เพื่อนำตัวอย่างอิฐส่งไปดำเนินการหาค่าอายุทางวิทยาศาสตร์ด้วยวิธีเรืองแสงความร้อน (Thermoluminescence) จากห้องปฏิบัติการทางวิทยาศาสตร์ภายในประเทศ ผลปรากฏว่าได้ค่าอายุอยู่ในช่วง พุทธศตวรรษที่ ๑๓ – ๑๔ หรือ ๑,๓๐๐ – ๑,๒๐๐ ปีมาแล้ว